اگرچه به نظر مي رسد نظارت بر بازار در انحصار دولت است تا مطابقت با قوانين فني را تضمين نمايد، با اين وجود بسياري از توليد كنندگان و سازمان هاي خدماتي، سيستم نظارت بر بازار را براي منافع خود توسعه مي دهند. اما، استانداردها و قوانين نقش كليدي در ترويج عملكرد بهينه داشته و مي توانند به گسترش زمينه مشترك بين كشورها و مناطق مختلف در خصوص كيفيت محصول و انطباق كمك كنند. بازارها، به ويژه بازارهاي رقابتي، مي توانند همانند جنگلي باشند كه در آن قوانين عرضه و تقاضا لزوماً مطابق ميل تامين كنندگان و مصرف كنندگان اجرا نمي شود. نياز به نظارت بر بازار در حمايت از ايمني مصرف كننده و تضمين كيفيت محصولات و خدمات، از هر چيز ديگر مهمتر است. بسياري از توليد كنندگان و ارائه كنندگان خدمات از نظارت بر بازار به منظور كنترل نحوه عملكرد محصولات خود در زنجيره توزيع استفاده مي كنند. براي مثال، زنجيره توزيع- به ويژه در مورد كالاهاي فساد پذير نظير مواد غذايي- مي تواند تاثير ويژه اي بر كيفيت داشته باشد. نمونه برداري از محصولات در بازار يك روش مهم در نظارت بر بازار است و مي تواند ديدگاه متفاوتي را در مورد ميزان و نحوه عملكرد سيستم كيفيت در كارخانه ارائه نمايد. نمونه برداري از كالاهاي رقابتي نيز به همان اندازه ضروري است زيرا پيشرفت هاي رقبا، مورد نظارت قرار مي گيرد.براي انجمن هاي مصرف كنندگان، نظارت بر بازار، ابزاري با اهميت براي هوشيار نمودن مصرف كنندگان نسبت به ايمني، بهداشت و ديگر ريسك ها مي باشد، همچنين “بهترين خريدها” را نيز پيشنهاد نموده، آزمودن مقايسه اي ميان محصولات يكسان را مقدور ساخته و بر تعداد در حال رشد وبسايت هاي ارائه دهنده محصولات و خدمات، نظارت مي نمايد. وبسايت هايي كه براي مثال پيشنهادات سفر و رستوران مي دهند، نيز بايد تحت نظارت بازار قرار گيرند.در اين مقاله ما در مورد نقش استانداردها و استانداردسازي در پشتيباني از نظارت بر بازار بحث نموده و به دنبال دستورالعمل هاي نظارتي و بهترين دستورالعمل هاي داوطلبانه در اتحاديه اروپا و برزيل براساس آشنايي خود با اين بازارها هستيم.
در اتحاديه اروپا
نظارت بر بازار در اتحاديه اروپا در حوزه مسئوليت فردي كشورهاي عضو قرار دارد، اما هر كشور از قانون (EC) No 765/2008 پيروي مي كند كه الزامات تاييد صلاحيت و نظارت بر بازار را كه مرتبط با بازاريابي محصولات هستند، تنظيم مي نمايد. ايمني محصولات در بخش محصولات مصرفي غيرغذايي، در اتحاديه اروپا از طريق بخشنامه عمومي (2001/95/EC) با عنوان دستورالعمل هاي رويكرد جديد و همچنين ديگر مقررات و دستورالعمل هاي خاص نواحي هماهنگ شده است. اين مراجع قانوني به شدت با نظارت بر بازار مرتبط بوده و از استانداردهاي ISO و IEC به عنوان ابزارهايي براي فراهم نمودن احتمالات ارزيابي انطباق به همراه الزامات قانوني و يا در ساير موارد، به عنوان ابزار ارجح براي تشخيص ايمني محصول، به صورت گسترده استفاده مي كنند. بخشنامه عمومي ايمني محصول، ابزارهاي اساسي را براي حمايت از شناسايي، اطلاعات، بازپس گيري و فراخواني محصولات غيرايمن فراهم مي كند. همچنين نه تنها اساس قوانين اروپايي و مقامات ملي را بنا مي نهد، بلكه براي توليد كنندگان، وارد كنندگان و توزيع كنندگان به منظور تضمين ايمني محصول در بازار تعهدآور مي باشد. سيستم فراخوان سريع هشدار اتحاديه اروپا (EU’s RAPEX)، براي محصولات مصرفي غيرغذايي و غيردارويي در EU مناسب است و يكي از بهترين مشاركت هاي شناخته شده در ايمني محصول و قابليت دسترسي براي علاقمندان را در كارنامه خود دارد.
در برزيل
انجمن ملي اندازه شناسي، استانداردسازي و كيفيت صنعتي ملي برزيل و نيز كميته قانونگذاري برزيل، به تازگي كتابچه راهنما براي اقدامات تنظيمي برزيل را تدوين نموده كه شامل شروط و مفاد نظارت بر بازار مي باشد. دو بخش منتخب از اين قوانين به شرح زير مي باشند:
- · نظارت بر بازار فعاليتي است كه متمم امر بازرسي بوده و ممكن است پرخرج و دشوار باشد. اما نتايج مهمي نيز در راه نيافتن محصولات، خدمات، كالاها، فرايندها و يا افراد فاقد انطباق به بازار را به همراه دارد و مهمترين نقش آموزشي آن، فراهم آوردن فرصت به منظور ارزيابي اثربخشي پياده سازي مقررات مي باشد.
- · بايد نتايج فرايند نظارت بر بازار در دسترس باشد و اين نتايج به صورت گسترده افشا شوند تا بخش ها و افراد مشمول و تحت تاثير اين فرايند از نتايج مطلع شوند.
استانداردها و قوانين فني
استانداردسازي ابزاري است كه به صورت گسترده در حمايت از نظارت بر بازار مورد استفاده قرار مي گيرد. اما، منابع منسوخ و اشتباه براي استانداردها نيز اغلب به عنوان يك روش راحت و ارزان براي تعيين محصولات ناسازگار طي فعاليت هاي نظارت بر بازار مورد استفاده قرار مي گيرند.
با اين وجود، استانداردسازي نقش بسيار مهمي در پشتيباني از قوانين فني و همچنين نظارت بر بازار ايفا مي كند كه اين امر از طريق روش هاي زير مي باشد:
- استانداردهاي محصول، الزاماتي كه بايد تكميل و انجام شوند را برقرار مي كنند
- استانداردها براي روش هاي آزمون، نمونه برداري و فرهنگ واژگان و غيره
- استانداردها براي ارزيابي انطباق
ارزيابي انطباق
الزامات برقرار شده در استانداردهاي ارزيابي انطباق، مرجع اصلي آزمون و تعيين انطباق را براي قوانين در حال اجرا فراهم مي كنند. بنابراين ضروري است ناظران بر بازار و مقامات گمرگ ارتباط نزديكي با سازمان هاي ملي استاندارد و جديدترين استانداردهاي مربوطه داشته باشند. براي ارزيابي انطباق، ISO/CASCO Toolbox كه توسط كميته ارزيابي انطباق ايزو تهيه شده است، مدارك استانداردي را ارائه مي نمايد كه در سراسر جهان به عنوان اساس پذيرش سازمان هاي مشاركت كننده در “زيرساخت ارزيابي انطباق” به رسميت شناخته شده اند. استاندارد ISO/IEC 17000:2004 با عنوان ارزيابي انطباق- واژگان و اصول كلي، نظارت را به عنوان “تكرار اصولي فعاليت هاي ارزيابي انطباق به عنوان اساس حفظ اعتبار بيانيه انطباق” تعريف نموده و رويكردي عملي را براي اين فعاليت ها ارائه مي دهد.اين استاندارد درخصوص نظارت اينگونه اظهار مي دارد: نيازهاي كاربران محرك اينگونه فعاليت ها است. براي مثال، هدف ارزيابي انطباق ممكن است به مرور زمان تغيير كند، كه ممكن است تحقق مداوم الزامات مشخص شده را تحت تاثير قراردهد. يا براي مثال زماني كه يك محصول به صورت مداوم و پيوسته توليد مي شود، كاربران ممكن است متقاضي اثبات مداوم اين موضوع باشند كه الزامات مشخص شده محقق شده اند.
منبع: مجله ايزوفوكوس+- مه/ژوئن 2013
مترجم: پريسا فقيهي
ويراستار: كيواندخت پيرمحمدي